شناسایی و آنالیز تطبیقی گردونه نقش در مساجد قدیمی ایران

هدف از این پایان نامه مقایسه تطبیقی نقوش گردنه مسجد کبود تبریز و مسجد شیخ لطف الله اصفهان می باشد

دانلود پایان نامه کارشناسی ارشد رشته ارتباط تصویری

شناسایی و آنالیز تطبیقی گردونه نقش در مساجد قدیمی ایران

چکیده 

در این پژوهش که به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده و جمع آوری اطلاعات آن به شیوه ی کتابخانه ای و میدانی و با حضور در محل مورد نظر مشاهده و گردآوری شده است، که در صدد شناخت، گسترش و تطبیق و تحلیل نقوش دو بنای مسجد کبود تبریز و مسجد شیخ لطف الله اصفهان می باشد.در معماری نقشمایه های گوناگونی براساس مضامین مختلفی برای تزیین به کار رفته از جمله می توان به نقوش اشاره نمود که بیشترین و مهمترین عامل تزیین در بنا محسوب می شود و از نظر بصری دارای ارزش های بصری غنی و بدیع می باشند.

یکی از مهمترین ویژگی معماری ایران عصر صفوی تزیینات بسیار قوی است این تزیینات ریشه در فرهنگ، اعتقادات و اندیشه های ملی مردم این سرزمین دارد. از مهمترین آثار معماری مکتب اصفهان مسجد شیخ لطف الله می باشد که از نظر فرم و رنگ و نقش دارای عالی ترین پیام ها می باشد و تا به امروز در مورد ریشه نقوش این بنای مهم تحقیق صورت نگرفته است. باتوجه به بررسی که صورت گرفته شد ریشه بسیاری از نقوش این اثر تاریخی در مسجد کبود تبریز رویت شد در پژوهش پیش رو ضمن بررسی نقوش مسجد شیخ لطف الله سعی در ریشه یابی و بررسی و تاثیر و مقایسه نقوش مسجد کبود تبریز و مسجد شیخ لطف الله و یا به عبارت صحیح در مکتب اصفهان مد نظر است و از طرفی با توجه به اهمیت آرم در معرفی یک سازمان یا موسسه یا هرچیز دیگر لزوم توجه به نقوش ایرانی در طراحی آرم بسیار مهم است و با این هدف جمع آوری این پژوهش صورت گرفته است.

عناصر تزیینی شاخص از کیفیت بصری مختلف دو بنا حکایت می کند ولی نزدیکی و شباهت تاثیر دو بنا را بیان می نماید و در عین شباهت دارای تفاوت هایی نیز می باشند. نقوش موجود در مسجد کبود ساده و در عین حال انتزاعی تر از نقوش مسجد شیخ  لطف الله می باشند ولی پایه و اساس نقوش مسجد شیخ لطف الله همان نقوش ساده و انتزاعی مسجد کبود است که از تداوم تزیینات و سنت دیرینه که بر پایه ی اعتقادات دینی و ملی می باشد ریشه گرفته و تفاوت های موجود را می توان فاصله زمانی و جغرافیایی این دو بنا دانست.

هدف از این پایان نامه مقایسه تطبیقی نقوش گردنه مسجد کبود تبریز و مسجد شیخ لطف الله اصفهان می باشد.

کلید واژه:

نشان

مقایسه تطبیقی

نقوش مسجد کبود تبریز

نقوش مسجد شیخ الله اصفهان

 تعریف مساله

تداوم در نقوش معماری ایرانی یک روند چند هزار ساله داشت که در هر دوره بر طبق مذهب و دین و نوع مصالح ساختمان دچار تحولاتی می شد. ولی در کل نمادهای کهن باستان و باستانی ایرانی تکرار می شد.با ظهور مکتب تیموری و گسترش کاشی کاری در معماری این روند در دوره صفوی به نقطه اوج خود رسید. ولی دوره صفوی هم مثل سایر دوران ایران در زمینه هنر و معماری در ادامه دوران قبل از خود بود. که در این بین معماری دوره قره قویونلو (مکتب آذری) در زمینه تزیینات بیشترین تاثیر را در معماری صفوی گذاشت. در این بین شباهت های بسیاری در کاشی کاری های مسجد کبود و مسجد شیخ لطف الله می توان شاهد بود.

مسجد شیخ لطف الله به عنوان گنجینه ای از تزیینات معماری در زمینه های مختلف تزیینی خط، نقوش گیاهی و هندسی و همچنین قاب بندی که در نقوش صورت می گرفت تحت تاثیر مسجد کبود بوده است. با توجه به ریشه آذربایجانی خاندان صفوی می توان گفت همانطور که قدرت گیری خاندان صفوی از آذربایجان شروع و در اصفهان به اوج رسید. در زمینه معماری نیز مکتب آذری (مسجد کبود) را در اصفهان در قالب شیخ لطف الله به اوج رساندند.

با توجه به تداوم نقوش در تزیینات معماری لزوم توجه به تزیینات معماری در دوره قره قویونلو به عنوان یک پل ارتباطی بین معماری تیموری و معماری صفوی مهم به نظر می رسد که همیشه نادیده گرفته می شود. عناصر و نقش مایه های تزیینی بدیع و غنی مسجدکبود و مسجد شیخ لطف الله عاملی گردیده که هریک از این بناها در زمان خویش به شاهکار هنری دوره تاریخی خود مبدل شوند. به همین جهت توجه و مطالعه ی بصری نقوش این دو مکان که براساس هندسه و تناسبات طراحی شده این امکان را می دهد. با بررسی و بهره گرفتن از نقوش آثاری را خلق نمود که دارای ویژگی های سنتی و مذهبی باشد. با پدید آوردن چنین آثاری می توان بیشترین ارتباط را با مردم برقرار کرد که در برگیرنده صنایع هنری و دوران اسلامی ایران باشد.

فهرست مطالب

چکیده

فهرست مطالب

فصل اول: کلیات و پیشینه تحقیق

1-1 تعریف مساله .2

1-2ضرورت و اهمیت تحقیق. 2

1-3سوالات تحقیق2

1-4 فرضیات تحقیق.3

1-5 اهداف تحقیق.3

1-6 روش انجام تحقیق و روش گردآوری اطلاعات و ابزار آن.3

1-7 پیشینه تحقیق 4

1-8 چگونگی انجام پروژه عملی4

فصل دوم: معماری و تزیینات 

2-1 معماری ایران در دوره اسلامی.6

2-2 تزیینات معماری ایران در دوره اسلامی.8

2-3 نقش مایه های تزیینات معماری12

2-3-1 نقش مایه انسانی 12

2-3-2 نقش مایه حیوانی.13

2-3-3 نقش مایه های گیاهی.13

2-3-4 نقش مایه های هندسی 14

2-3-5  نقش مایه  خطی (خط نگاره) 15

2-4 تکنیک های تزیینات معماری19

2-4-1 آجر و سنگ.20

2-4-2 گچ.21

2-4-3 کاشی و سرامیک. 24

2-4-4 نقاشی دیواری24

فصل سوم: معرفی بنای مسجد کبود و مسجد شیخ لطف الله

3-1 تاریخچه تبریز.26

3-2 شیوه معماری آذری.27

3-2-1 بناهای سبک آذری.28

3-3 مختصری از دولت قره قویونلو.29

3-4 نقش دولت قره قویونلو در تاریخ هنر ایران.31

3-5 معماری در دوره قره قویونلو.32

3-6 مسجد کبود.33 

3-7 بررسی نقوش مسجد کبود تبریز36

3-8 تاریخچه اصفهان68  

3-9 شیوه معماری اصفهانی.68  

3-9-1 بناهای سبک اصفهانی.68

3- 10 مختصری از دولت صفوی70

3-11 نقش دولت صفوی در تاریخ هنر72

3-12معماری در دوره صفوی73

3-13 مسجد شیخ لطف الله.74

3-14 بررسی نقوش مسجد شیخ لطف الله اصفهان. 77

فصل چهارم: مقایسه تطبیقی مسجد کبود و مسجد شیخ لطف الله 

4-1 مقایسه تطبیقی نقوش مسجد کبود تبریز و شیخ لطف الله اصفهان.106

4-2 مقایسه تطبیقی طراحی و مصالح.108

4-2-1 کاشی کاری108

4-2-2 خط و خوشنویسی.109

4-2-3 آجر110

4-2-4 سنگ.111

4-2-5 معماری و پلان.112

4-3 شباهت ها و تقاوت های نقوش.113 

4-3-1 اسلیمی دهن اژدری.113

4-3-2 اسلیمی ماری.113

4-3-3 اسلیمی برگی.113

4-3-4 اسلیمی خرطومی114

4-3-5 چنگ یا پیچک.115 

4-3-6 یایه اسلیمی و سراسلیمی.116 

4-3-7 برگ.116 

4-3-8  برگ مو121 

4-3-9 غنچه.121 

4-3-10 گل های گرد.126 

4-3-11 گلبرگ.126

4-3-12 گل های شاه عباسی.130

4-3-13 گل های خاص مسجد کبود .134

4-3-14 ترنج.134

4-3-15 قاب135

4-3-16 حاشیه135 

4-3-17 گره چینی. 136

نتیجه گیری و پیشنهادات166

فصل پنجم: نشانه چیست؟

5-1 نشانه. 162

5-2 نماد و نشانه در طول تاریخ.169

5-3 نشانه (لوگو) .170

5-4 ویژگی‌های بصری نشانه.170

5- 5 نشان.171

5-5-1تطور نشانه از شمایل به سوی نماد171

5-6 نماد ها و احساسات171

5 – 7 استفاده از رنگ؛ در طراحی نشانه.171

5-8  انواع نشانه.172

5-8-1 نشانه ی نمایه ای indexi que 172

5-8-2 نشانه شمایلی iconique 172

5 -8-3 نشانه نمادین symbolique 172

5-8-4 نشانه‌ تصریحی و تلویحی172  

5-9 اهمیت انتخاب قالب و نوع آن در طراحی آرم 173

5-9-1 انواع آرم.173

5-9-2 آرم نوشتاری logo type  173

5-9-3 آرم شمایلی logo iconique یا    ico type .174

5-9-4 آرم تلفیقی logo mixte .175

5-10 نشانه‌های ترسیمی 175

5-11 نمادها و ارتباطات بین‌الملل .175

5-11-1نشانه های تجاری176

فهرست منابع مطالعاتی.177

پروژه عملی184

چکیدة لاتین.190

فهرست تصاویر

5-277 آرم نوشتاری. (منبع: برگرفته از سایت/www.persianGFX.com)174

5-278 آرم شمایلی. (منبع: برگرفته از سایت/www.persianGFX.com).174

5-279 آرم شمایلی-نمادین. (منبع: برگرفته از سایت/www.persianGFX.com)174

4-1 پلان مسجد شیخ لطف الله اصفهان(منبع:سایت میراث فرهنگی www.Isfahan cht.ir )111

4-2 پلان مسجد کبود تبریز(منبع:سایت میراث فرهنگی www.Isfahancht.ir)111

شکل3-1تا شکل4-263 136-36

تصویر3-29تا تصویر4-304 136-36

طرحهای6- 1 تا 6– 16189-186

فهرست جداول

جدول شماره 1. اسلیمی دهن اژدری. . 137

جدول شماره 2. اسلیمی ماری138

جدول شماره 3. اسلیمی برگی. .138

جدول شماره 4. اسلیمی خرطومی.139

جدول شماره 5. چنگ یا پیچک.142

جدول شماره 6. پایه اسلیمی.143

جدول شماره 7. برگ. .147

جدول شماره 8. برگ مو149

جدول شماره 9. غنچه151

جدول شماره 10. گل های گرد154

جدول شماره 11. گل های شاه عباسی.159

جدول شماره 12. گل های مخصوص مسجد کبود تبریز161

جدول شماره 13. ترنج. .162

جدول شماره 14. قاب 163

جدول شماره 15. حاشیه. . 165

جدول شماره 16. گره چینی.165

برچسب ها : شناسایی و آنالیز تطبیقی گردونه نقش در مساجد قدیمی ایران , تحلیل نقوش مسجد کبود تبریز , تحلیل نقوش مسجد شیخ لطف الله , بررسی نقوش مسجد کبود تبریز , بررسی نقوش مسجد شیخ لطف الله , شناسایی گردونه نقش مسجد کبود تبریز , شناسایی گردونه نقش مسجد شیخ لطف الله , مقایسه مسجد کبود و مسجد شیخ لطف الله